Spiegels, je ziet ze overal.. ze zijn niet meer weg te denken uit onze omgeving. Denk eens even na over hoe vaak je per dag bewust, of onbewust, in een spiegel kijkt. Ben jij je al bewust van het feit dat zo’n blik in de spiegel een check is in de herkenning van jezelf en de bevestiging van het zelfbewustzijn? Nee, ik dus ook niet. Tot ik vorige week bij een studiedag een interessante lezing kreeg over de parallellen tussen de manier waarop dieren (o.a. mensenapen) en mensen zich dingen (aan)leren.

Het blijkt dat dieren erg goed zijn in het herkennen van beelden, geluiden of geuren van andere dieren. Maar in hoeverre herkennen de dieren zichzelf? Gordon G. Gallup (psycholoog, werkzaam aan de University at Albany) heeft in 1970 voor het eerst de spiegelproef gebruikt om te testen of dieren zichzelf herkennen in het eigen spiegelbeeld. Het slagen voor de spiegelproef wordt gezien als een teken van zelfherkenning.

Zelfherkenning bij dieren wordt o.a. door Frans de Waal (Nederlands bioloog gespecialiseerd in primatologie en de ethnologie) in verband gebracht met bijzondere cognitieve capaciteiten zoals zelfbewustzijn, meer ontwikkelde sociale relaties, zich ‘kunnen verplaatsen’ in het gedrag van andere dieren of empathie. Ook bij kinderen blijkt de leeftijd waarbij zij voor het eerst slagen voor de spiegelproef, te corresponderen met het tijdstip waarop zij in staat zijn zich in een ander te verplaatsen of een zelfbewustzijn ontwikkelen.

Door te spiegelen wordt sociaal gedrag ontwikkeld
Wat mij vooral verbaasde was de uitleg dat je als mens vanaf het moment dat je jezelf leert herkennen in de spiegel ook ander sociaal gedrag ontwikkelt. Het blijkt dat als je jezelf niet in de spiegel herkent, je ook niet in staat bent te liegen en te manipuleren. Bijzonder, he? Wij leren dit dus pas nadat we het besef hebben ontwikkeld dat we anders zijn dan anderen, dat er een ‘ik’ bestaat. Maar we leren dus ook empathie aan en we leren om ons verplaatsen in anderen. In die zin is er dus nog ergens wel een sprankje hoop.

Maar weet je ook dat wij als mensen best veel leren door te spiegelen: wij zijn namelijk erg goed in het imiteren van anderen. Dat komt doordat we speciale zenuwcellen hebben in ons brein: spiegelneuronen. Hier zijn veel boeken over geschreven, maar de belangrijkste boodschap is toch wel dat je met spiegelen (van gedrag of houding) veel resultaat behaalt, vooral op een onbewust niveau. Als je iemand zijn houding en bewegingen nadoet, ervaart de ander dat als overeenstemming. Hij voelt dat je met hem op één lijn zit en dat je hem mag. Het gevolg daarvan is dat hij jou waarschijnlijk ook aardig zal vinden. Nu je weet dat een ander het als positief ervaart als jij zijn houding en bewegingspatroon kopieert, kun je het ook bewust toepassen.

En bedenk: de wereld is als een spiegel. Het gezicht dat je zelf trekt, dat krijg je uiteindelijk ook terug.