Voor alles is er een tijd en een plaats. Dat is een van de belangrijke dingen die ik geleerd heb als proces- en ontwikkelingsbegeleider. Ik zet me in voor interventies die op maat gesneden plaatsvinden. Het tempo en de volgorde van dit proces zijn van cruciaal belang voor het resultaat.

Ik weet uit ervaring dat hoe meer druk je uitoefent, hoe harder het systeem zal tegenwerken. Als voorbeeld gebruik ik, net als Peter Senge, een voorbeeld uit George Orwells Animal Farm. Het paard Boxer reageerde altijd op dezelfde manier als er moeilijkheden waren: ‘Ik zal harder werken’, zei hij. In het begin inspireerde zijn goed bedoelde ijver iedereen, maar na verloop van tijd begon dat harde werken ongemerkt tegen hem te werken. Hoe harder hij werkte, hoe meer werk er te doen was. Wat hij niet wist, was dat de varkens die het boerenbedrijf leidden alle dieren manipuleerden om er zelf beter van te worden. Boxers ijver maakte het in feite moeilijker voor de andere dieren om te zien wat de varkens eigenlijk deden.

Compenserende feedback

Systeemdenken heeft een naam voor dit verschijnsel: ‘compenserende feedback’ – als goed bedoelde ingrepen in het systeem daarin een respons verwekken die de voordelen van de ingrepen teniet doen. We weten allemaal hoe het voelt om compenserende terugkoppeling te krijgen – hoe groter de inspanning is die je levert om de zaken te verbeteren, hoe groter die inspanning lijkt te moeten worden.

Hoe harder er opgelost wordt, des te groter wordt dus het probleem. Het is alsof je met je auto in de modder zit en probeert weg te rijden door gas te geven. Hoe meer gas je geeft, des te dieper zak je weg in de modder. Een ander voorbeeld is wanneer je door blazen probeert een vuur uit te krijgen. Het tegenovergestelde zal gebeuren. Het gaat harder branden. Andere voorbeelden zijn woest aan een vislijn trekken die in de war is, heftig bewegend uit een moeras proberen te klimmen, water in een aquarium waar zand in dwarrelt proberen helder te krijgen door het zand naar beneden te duwen.

Ik heb geleerd om geduldig te handelen, niet direct te veel druk uit te oefenen als het even niet gaan zoals ik wil, erop voorbereid zijn dat het vaak eerst slechter gaat voor het beter wordt. Ik vraag alleen datgene van organisaties en mensen wat ze aankunnen en in het tempo dat ze het aankunnen, maar houd in mijn achterhoofd er wel rekening mee dat ze vaak veel meer aankunnen dan ze zelf denken.